|
1025 personen, 148 documenten en 23 foto's in het archief.  
|
|
|
|
|
Achternamen
Als we bladeren door het archief, met name wat verder terug in de tijd, dan
valt het op dat men niet altijd de achternamen gebruikten zoals wij dit
vandaag de dag doen. Het dragen van een achternaam is niet altijd
gebruikelijk geweest. Hoe zit dit precies en hoe is het huidige systeem
dan tot stand gekomen?
Tweede naam
Het overgrote deel van de bevolking droeg geen achternaam. Toen de bevolking
groeide begon de situatie te ontstaan dat er twee of meerdere personen met
dezelfde voornaam in de buurt woonde. Dit leidde tot verwarring. Mensen
begonnen zelf een tweede naam te kiezen. Mensen met aanzien kozen de naam
van hun landschap of de naam van hun boerderij als tweede naam. Deze naam
was eigenlijk al een familienaam, of achternaam, want deze werd overgedragen
naar de volgende generatie.
Het eenvoudigere volk, met name op het platte land, koos een naam die per
generatie weer veranderde, een persoonlijke eigenschap (de Grote, de Kale,
Vrolijk, etc), een beroep (bakker, de Slager, etc) of een patroniem. Een
patroniem is een verwijzing naar de vader, 'patroniem' betekent 'vadersnaam'
in het latijn. De zoon Frans kreeg dan de naam van zijn vader Jan
toegevoegd, Frans Janszoon of Jansz. Bij dochters werd het Jansdochter
of Jansdr. Indien een moeder ongehuwd was, werd ook wel naar de moedersnaam
verwezen, we spreken dan over een matroniem. Een patoniem kwam ook voor in
combinatie met een familienaam (Gijsbertus Hendriksz van Buitenhorst).
Analfabeet
De kerk legde vanaf 1650 systematisch gegevens vast van de bevolking, in de
zogenaamde doop, trouw en begraaf-boeken (DTB-registers). Omdat een groot
deel van de bevolking analfabeet was, verschilde vaak schrijfwijze van een
naam binnen een familie. Ook kwam het voor dat een persoon zelf onder
verschillende schrijfwijzen werd geregisteerd. (Zie ook
verbastering).
Napoleon Bonaparte
Het werd allemaal anders vanaf 1795. Nederland werd bezet door Frankrijk.
In de tijd van de franse bezetting stelde Napoleon iedereen verplicht een achternaam te dragen.
Louis Bonaparte, broer van Napoleon, bestuurde het Nederland. In 1810 werd
hij afgezet door Napoleon, omdat het het niets eens was met de wijze hoe
Louis Nederland bestuurde. Nederland werd ingelijfd door Frankrijk, waardoor
het zijn zelfstandigheid verloor en onder Franse wetgeving kwam. In 1813
werd Nederland bevrijd.
De Franse overheersing heeft geleid tot een aantal veranderingen in
Nederland. Huisnummers zijn ingevoerd, de basis gelegd voor de wetgeving
zoals we deze vandaag de dag kennen en werd iedereen verplicht een
achternaam te kiezen en deze te laten registeren in het register van
naamsaanneming. Deze laatste wet werd op 18 augustus 1811 ingesteld ten
behoeve van de dienstplicht. De gezinshoofden moest een naam opgeven die
voor alle gezinsleden van toepassing was.
Het opgeven van een achternaam nam niet iedereen serieus. Sommige dachten
dat deze regel van tijdelijke aard zou zijn, en weer werd opgeheven zodra de
Franse overheersing voorbij was. Niet iedereen gaf dan ook gehoor aan deze
regel of met liet de meest vreemde namen registeren of de fransen een hak te
zetten; Poepjes, Dom, Naaktgeboren, Niemandsverdriet, Zuurbier, etc. Deze
wet bleef echter na de Franse tijd in stand en werd in 1825 door koning
Willem I bij Koninklijk besluit herhaald. Wie nu nog geen achternaam had
laten registeren kon op straf rekenen. Ook de sceptici lieten nu een naam
registeren of wijzigen. Het wijzigen van een naam kan vandaag de dag nog
steeds onder koninklijk besluit.
De meeste mensen namen de regel in 1811 wel serieus en lieten een naam
registeren. Mensen die al een achternaam gebruikten, lieten deze registeren.
Mensen met een patroniem, beroep of een eigenschap als tweede naam lieten
deze als achternaam registeren. Omdat de keuze van een naam vrij was, kozen
mensen ook de herkomst als achternaam, zo onstonden namen als Amsterdam, van
Groningen, etc. Ook de manier van leven werd gebruikt in de achternaam wat
leidde tot achternamen als van Dijk, van der Wal, etc.
Mensen verfraaide ook hun naam, door bijvoorbeeld hun naam op zijn Frans
(van Bos werd Du Bois) of Latijn (Kuipers werd Kuperus) te laten registeren.
Toch hielden de meeste mensen het eenvoudig, want een simpele arbeider met
een dure naam kon rekenen op spot.
Burgelijke Stand
Vanaf ongeveer hetzelfde moment dat men in 1811 verplicht werd een
achternaam te dragen, werd de Burgelijke Stand ingevoerd, het systeem dat we
vandaag de dag nog steeds gebruiken. Deze hield per gemeente registers bij
van geboorte, huwelijk en overlijden, die men verplicht werd aan te geven.
Voor- en achternamen waren nu officieel en verbastering zoals in de tijd dat
de kerk de gegeven nog bijhield, kwamen vanaf nu bijna niet meer voor. De
DTB-registers van de kerken werden geconfisceerd en als basis gebruikt voor
deze bevolkingsregistratie van de overheid.
|
|
|
Laatst bijgewerkt op 12-05-2021
|
|
|
